ADHD: een stoornis die het dagelijks leven verstoort, een behandeling die evolueert

ADHD: een stoornis die het dagelijks leven verstoort, een behandeling die evolueert

Onoplettendheid, impulsiviteit, emotionele of organisatorische problemen ... Achter die vaak gebanaliseerde of verkeerd geïnterpreteerde symptomen schuilt soms een aandachtstekortstoornis met of zonder hyperactiviteit (ADHD). ADHD wordt nog steeds slecht begrepen en wordt soms gestigmatiseerd, terwijl het tot 5% van de kinderen en bijna 3% van de volwassenen[1] treft. Maar hoe kan het nauwkeurig worden gediagnosticeerd? Bij wie kunnen patiënten terecht? En vooral, hoe kunnen die patiënten dagelijks beter leven met hun stoornis?

We spraken met professor Pierre Oswald, directeur van de dienst Psychiatrie van het Academisch Ziekenhuis Brussel (H.U.B.) en Stéphanie Braun, een Klinisch psychologe gespecialiseerd in psychometrisch onderzoek, om dit vaak bochtig traject te verhelderen.

ADHD: een oude stoornis, veranderende percepties

ADHD werd niet altijd zo genoemd. Al in de 18e eeuw beschreven artsen kinderen die 'geagiteerd', 'afgeleid' en 'onstabiel' waren – zonder dat ze er ook een bepaalde stoornis op plakten. Aan het begin van de 20e eeuw werden verschillende vormen van 'aandachtstekort' benoemd, vaak in verband met neurologische of opvoedkundige hypothesen.

Pas in de jaren 1980, met de evolutie van de psychiatrische classificaties (in het bijzonder DSM), kreeg ADHD een stabielere klinische vorm. Het wordt nu erkend als een neurologische ontwikkelingsstoornis, wat betekent dat het zijn oorsprong vindt in de ontwikkeling van de hersenen, ontstaat in de kindertijd en een blijvende impact heeft op bepaalde cognitieve functies zoals aandacht, werkgeheugen, planning en emotionele en gedragsregulatie.

"Het is niet gewoon een ontwikkelingsachterstand of een tijdelijke moeilijkheid, maar een manier van functioneren die ontstaat vanaf de kindertijd en waarvan de uitingen variëren naargelang de levensperiode", aldus Stéphanie Braun.

Beoordeling van ADHD: een rigoureuze klinische benadering

In tegenstelling tot wat veel mensen denken, bestaat er geen biologische test (bloedtest, MRI enz.) om ADHD te diagnosticeren. "De diagnose is gebaseerd op een grondige klinische beoordeling", legt Stéphanie Braun uit.

Bij zowel kinderen als volwassenen gebeurt de beoordeling op basis van verschillende wetenschappelijk gevalideerde tools:

• een gedetailleerde anamnese (school, familiale voorgeschiedenis, persoonlijke geschiedenis);
• zelfvragenlijsten die moeten worden gestandaardiseerd en bijgewerkt moeten worden bijgewerkt;
• gestructureerde klinische gesprekken, waardoor de 'verzamelde gegevens'kunnen worden genuanceerd;
• en, indien nodig, een neuropsychologische beoordeling, met name bij kinderen en tieners om cognitieve sterktes en zwaktes vast te stellen of te reageren op een vraag om aanpassingen op school. Binnen het H.U.B. kunnen we rekenen op de expertise van neuropsycholoog Hichem Slama, directeur van de Dienst Neuropsychologie en Logopedie

"We doen echt speurwerk. We proberen te begrijpen wat vanaf de kindertijd kan wijzen op een andere manier van functioneren, zelfs als de persoon compenserende strategieën heeft ontwikkeld"

Discrete tekenen die vaak worden verward met iets anders

We kennen allemaal het beeld van kinderen die geagiteerd zijn of dagdromen in de klas, maar ADHD kan zich ook op een veel discretere manier manifesteren, zeker bij volwassenen, wat de diagnose bijzonder complex maakt.

"Wanneer een volwassene op raadpleging komt vanwege psychische problemen, moet ADHD altijd worden overwogen in de differentiële diagnose", benadrukt prof. Oswald. "De klassieke symptomen – onoplettendheid, impulsiviteit, hyperactiviteit – kunnen worden gemaskeerd door compensatiemechanismen of veranderen in de loop van de tijd: chronische angst, slaapstoornissen, het gevoel te falen, prikkelbaarheid, relatieproblemen", legt hij uit.

We moeten dus zeker letten op de emotieregulatie: "Korte maar disproportionele intense woede of diep verdriet, vaak gevolgd door schuldgevoelens, kunnen wijzen op onderliggende ADHD", voegt hij eraan toe. Bij sommige volwassenen komen de problemen pas laat aan het oppervlak, wanneer een compensatiemechanisme het begeeft door een verandering van levensritme, ouderschap, mentale overbelasting ...

Een stoornis die zelden op zich staat: angst, depressie, verslavingen

In meer dan 80% van de gevallen gaat ADHD gepaard met andere stoornissen, zoals depressie, angststoornissen of slaapstoornissen[2]. "Die comorbiditeit is vaak het gevolg van de constante inspanningen om aandachts- en emotionele problemen te compenseren en normaal te functioneren", zegt de psychiater.

Hij vernoemt ook frequente verbanden met:

• problemen met middelengebruik (alcohol, cannabis, cocaïne)[3];
• persoonlijkheidsstoornissen (met name borderline);
• en gedragsproblemen, soms gekoppeld aan forensische trajecten.

Wanneer moet een patiënt op raadpleging komen? En waar start je mee?

Vaak zoeken mensen pas laat hulp, wanneer ze al erg in de problemen zitten. "Je moet niet wachten tot het slecht gaat om hulp te zoeken. Dagelijkse problemen met organisatie, concentratie en omgaan met emoties zijn al waarschuwingssignalen", benadrukt Stéphanie Braun.

Het zorgtraject begint meestal bij de huisarts, die de patiënt vervolgens kan doorverwijzen naar een zorgverlener die opgeleid is voor ADHD (psycholoog, psychiater). "We moeten de eerstelijnsartsen opleiden voor de screening, om de communicatie en doorgifte van de zorg tussen de verschillende zorglijnen te verbeteren", legt Prof. Oswald uit. Want ADHD is niet 'zomaar een psychische stoornis': het beïnvloedt het hele leven – school, werk, vrienden, gezin. 

Een kind met ADHD opvoeden

Bij kinderen zijn het vaak de leerkrachten die als eerste gedrag melden dat niet binnen de normen valt: motorische rusteloosheid, moeite om instructies te volgen, aandachtsproblemen. Samenwerking tussen ouders, scholen en zorgverleners is dus essentieel. "Het is nooit gemakkelijk voor ouders om te moeten komen praten over de moeilijkheden van hun kind, maar dit maakt het mogelijk om een passend zorgtraject te starten waar iedereen baat bij heeft: kinderen, ouders en leerkrachten ", aldus Stéphanie Braun.

Een diagnose kan een opluchting zijn voor de gezinnen, omdat het een verklaring biedt voor de ondervonden moeilijkheden en toegang geeft tot concrete hulp: aanpassingen op school, onderwijsondersteuning, begeleiding voor de ouders. Het is echter belangrijk om voorzichtig te blijven en "te vermijden om te vroeg een label op een kind te plakken, maar aandachtig te blijven voor waarschuwingssignalen", benadrukt Stéphanie Braun.

En in het dagelijks leven? Praktisch advies voorafgaand aan een diagnose

Het is niet nodig om te wachten op een officiële diagnose om actie te nemen. Er zijn tal van reguleringsstrategieën die al met de patiënt kunnen worden toegepast:

• een gezonde levensstijl (slaap, voeding, regelmatige lichaamsbeweging);
• tools voor tijd- en prioriteitenbeheer (visuele agenda's, timers);
• ruimte voor pauzes en herstel gedurende de dag;
• psycho-educatie (het eigen functioneren begrijpen);
• ondersteuning van de ouders en aanpassingen op school;
• ontspanning, hartcoherentie, meditatie, via apps of gespecialiseerde verenigingen.

"Er zijn veel dingen die het dagelijks leven al kunnen verbeteren, ook zonder medicatie", zegt de psychiater. Hij pleit voor een multidisciplinaire, persoonlijke aanpak, waarbij niet alleen zorgverleners betrokken zijn, maar ook coaches, opvoeders, ergotherapeuten en diëtisten.

Een veelzijdige aandoening die genuanceerd en hoopvol benaderd moet worden

Tegenwoordig wordt ADHD erkend als een op zich staande stoornis, met een neurologische en genetische basis, die ook sterk wordt beïnvloed door omgevings- en psychosociale factoren. Een stoornis op het kruispunt van het biologische en de ervaring, die een genuanceerde, menselijke en geïndividualiseerde benadering vereist.

ADHD is geen 'defect' dat gecorrigeerd moet worden, maar een andere werking van de hersenen, die bepaalde uitdagingen met zich meebrengt, maar ook bepaalde voordelen. Het gaat er niet alleen om of er al dan niet een diagnose is gesteld: het is iets waar dagelijks aan wordt gewerkt, door de persoon, zijn gezin en zijn zorgverleners samen.

"Geneeskunde biedt nooit absolute zekerheid. In de psychiatrie nog minder. Maar wat we wel kunnen garanderen is een respectvolle, vooruitstrevende begeleiding op maat van elke persoon", besluit prof. Oswald.

Een stapje verder gaan

• TDAH Belgique
• Franse vereniging TDAH France
• Aanbevolen apps: Petit BamBou, Respirelax+, Time Timer
• Boeken: TDAH adulte – Le reconnaître et le prendre en charge (Ed. Dunod), Mon cerveau a besoin de lunettes (Annick Vincent)

[1] Bron: Polanczyk G et al. (2007). The worldwide prevalence of ADHD: a systematic review and metaregression analysis, American Journal of Psychiatry ; Faraone SV et al. (2021), WFADHD Statement.

[2] Bron: American Psychiatric Association. Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, Fifth Edition (DSM-5), 2013 ; Faraone SV et al. (2021), The World Federation of ADHD International Consensus Statement, Neuroscience and Biobehavioral Reviews.

[3] Bron: Wilens TE et al. (2011). Does ADHD predict substance-use disorders? A 10-year follow-up study of young adults with ADHD, Journal of the American Academy of Child and Adolescent Psychiatry.